PODSTAWA PROGRAMOWA Z CHEMII

Podstawa programowa przedmiotu chemia 

Chemia jest przedmiotem eksperymentalnym, duży nacisk położony jest na umiejętności
związane z projektowaniem i przeprowadzaniem doświadczeń chemicznych. Interpretacja
wyników doświadczenia i formułowanie wniosków na podstawie przeprowadzonych
obserwacji ma służyć wykorzystaniu zdobytej wiedzy do identyfikowania i rozwiązywania
problemów. Opanowanie przez uczniów zawartych w podstawie programowej kształcenia
ogólnego dla szkoły podstawowej wymagań szczegółowych zapewni im zdobycie wszystkich
potrzebnych kompetencji kluczowych, które wykorzystają w dalszej edukacji.

Cele kształcenia – wymagania ogólne

I. Pozyskiwanie, przetwarzanie i tworzenie informacji.

Uczeń:
1) pozyskuje i przetwarza informacje z różnorodnych źródeł;
2) korzysta z technologii informacyjno-komunikacyjnych do wyszukiwania, przetwarzania,
selekcji, agregacji, weryfikacji i wykorzystania danych;
3) ocenia wiarygodność uzyskanych danych;
4) konstruuje wykresy, tabele i schematy na podstawie dostępnych informacji.

II. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów.

Uczeń:
1) opisuje właściwości substancji i wyjaśnia przebieg prostych procesów chemicznych;
2) wskazuje na związek właściwości różnorodnych substancji z ich zastosowaniami i ich
wpływem na środowisko naturalne;
3) respektuje podstawowe zasady ochrony środowiska;
4) wskazuje na związek między właściwościami substancji a ich budową chemiczną;
5) wykorzystuje wiedzę do rozwiązywania prostych problemów chemicznych;
6) stosuje poprawną terminologię;
7) wykonuje obliczenia dotyczące praw chemicznych.

III. Opanowanie czynności praktycznych.

Uczeń:
1) bezpiecznie posługuje się prostym sprzętem laboratoryjnym i podstawowymi
odczynnikami chemicznymi;
2) projektuje i przeprowadza proste doświadczenia chemiczne;
3) rejestruje ich wyniki w różnej formie, formułuje obserwacje, wnioski oraz wyjaśnienia;
4) przestrzega zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

 

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Substancje i ich właściwości.

Uczeń:
1) opisuje właściwości substancji będących głównymi składnikami stosowanych na co dzień
produktów: soli kuchennej, cukru, mąki, wody, węgla, glinu, miedzi, cynku, żelaza;
projektuje i przeprowadza doświadczenia, w których bada wybrane właściwości
substancji;
2) rozpoznaje znaki ostrzegawcze (piktogramy) stosowane przy oznakowaniu substancji
niebezpiecznych; stosuje podstawowe zasady bezpiecznej pracy z odczynnikami
chemicznymi;
3) opisuje stany skupienia materii;
4) tłumaczy, na czym polegają zjawiska dyfuzji, rozpuszczania, zmiany stanu skupienia;
5) opisuje cechy mieszanin jednorodnych i niejednorodnych;
6) sporządza mieszaniny i dobiera metodę rozdzielania składników mieszanin: sączenie,
krystalizacja, destylacja, rozdzielanie cieczy w rozdzielaczu; wskazuje te różnice między
właściwościami fizycznymi składników mieszaniny, które umożliwiają jej rozdzielenie;

7) opisuje różnice między mieszaniną a związkiem chemicznym lub pierwiastkiem;
8) klasyfikuje pierwiastki na metale i niemetale; odróżnia metale od niemetali na podstawie
ich właściwości;
9) posługuje się symbolami pierwiastków i stosuje je do zapisywania wzorów chemicznych:
H, C, N, O, Na, Mg, Al, Si, P, S, Cl, K, Ca, Fe, Cu, Zn, Br, Ag, I, Ba, Pb;
10) przeprowadza obliczenia z wykorzystaniem pojęć: masa, gęstość i objętość.

II. Wewnętrzna budowa materii.

Uczeń:
1) posługuje się pojęciem pierwiastka chemicznego jako zbioru atomów o danej liczbie
atomowej Z;
2) na podstawie położenia pierwiastka w układzie okresowym określa liczbę powłok
elektronowych w atomie oraz liczbę elektronów zewnętrznej powłoki elektronowej dla
pierwiastków grup 1–2 i 13–18; określa położenie pierwiastka w układzie okresowym
(numer grupy, numer okresu);
3) ustala liczbę protonów i neutronów w jądrze atomowym oraz liczbę elektronów w atomie
na podstawie liczby atomowej i masowej; stosuje zapis ; (a) (Z)  E
4) opisuje różnice w budowie atomów izotopów, np. wodoru; wyszukuje informacje na temat
zastosowań różnych izotopów;

5) odczytuje z układu okresowego podstawowe informacje o pierwiastkach (symbol, nazwę,
liczbę atomową, masę atomową, rodzaj pierwiastka – metal lub niemetal);
6) wyjaśnia związek między podobieństwem właściwości pierwiastków należących do tej
samej grupy układu okresowego oraz stopniową zmianą właściwości pierwiastków
leżących w tym samym okresie (metale – niemetale) a budową atomów;
7) opisuje, czym różni się atom od cząsteczki; interpretuje zapisy, np. H2, 2H, 2H2;
8) opisuje funkcję elektronów zewnętrznej powłoki w łączeniu się atomów; stosuje pojęcie
elektroujemności do określania rodzaju wiązań (kowalencyjne, jonowe) w podanych
substancjach;
9) na przykładzie cząsteczek o budowie kowalencyjnej: H2, Cl2, N2, CO2, H2O, HCl, NH3,
CH4, zapisuje wzory sumaryczne i strukturalne tych cząsteczek;
10) stosuje pojęcie jonu (kation i anion); określa ładunek trwałych, prostych jonów metali (np.
Na, Mg, Al) oraz niemetali (np. O, Cl, S); wskazuje jony w związkach o budowie jonowej
(np. NaCl, MgO, NaOH);
11) wyszukuje, porządkuje, porównuje i prezentuje informacje o właściwościach związków
kowalencyjnych i jonowych (stan skupienia, rozpuszczalność w wodzie, temperatura
topnienia i temperatura wrzenia, przewodzenie ciepła i elektryczności);

12) określa na podstawie układu okresowego wartościowość (względem wodoru
i maksymalną względem tlenu) dla pierwiastków grup: 1, 2, 13, 14, 15, 16 i 17;
13) ustala dla tlenków: nazwę na podstawie wzoru sumarycznego, wzór sumaryczny na
podstawie nazwy, wzór sumaryczny na podstawie wartościowości, wartościowość na
podstawie wzoru sumarycznego.

III. Reakcje chemiczne.

Uczeń:
1) opisuje i porównuje zjawisko fizyczne i reakcję chemiczną; podaje przykłady zjawisk
fizycznych i reakcji chemicznych zachodzących w otoczeniu człowieka; projektuje
i przeprowadza doświadczenia ilustrujące zjawisko fizyczne i reakcję chemiczną; na
podstawie obserwacji klasyfikuje przemiany do reakcji chemicznych i zjawisk
fizycznych;
2) zapisuje równania reakcji chemicznych w formie cząsteczkowej i jonowej; dobiera
współczynniki stechiometryczne, stosując prawo zachowania masy i prawo zachowania
ładunku; wskazuje substraty i produkty;
3) rozróżnia reakcje egzotermiczne i reakcje endotermiczne; podaje przykłady takich reakcji;
4) wskazuje wpływ katalizatora na przebieg reakcji chemicznej.

IV. Tlen, wodór i ich związki chemiczne. Powietrze.

Uczeń:
1) projektuje i przeprowadza doświadczenie polegające na otrzymaniu tlenu oraz bada
wybrane właściwości fizyczne i chemiczne tlenu; odczytuje z różnych źródeł (układu
okresowego pierwiastków, zasobów cyfrowych) informacje dotyczące właściwości tego
pierwiastka i jego zastosowań; pisze równania reakcji otrzymywania tlenu oraz równania
reakcji tlenu z metalami i niemetalami;
2) wyszukuje, porządkuje, porównuje i prezentuje informacje o:
a) właściwościach fizycznych oraz zastosowaniach wybranych tlenków (tlenku wapnia,
tlenku glinu, tlenków żelaza, tlenków węgla, tlenku krzemu(IV), tlenków siarki),
b) przyczynach i skutkach spadku stężenia ozonu w stratosferze ziemskiej oraz
sposobach zapobiegania powiększaniu się „dziury ozonowej”,
c) korozji i sposobach zabezpieczania produktów zawierających żelazo przed
rdzewieniem;

3) opisuje właściwości fizyczne i chemiczne tlenku węgla(IV) oraz funkcję tego gazu
w przyrodzie; opisuje skutki nadmiernej emisji CO2 do atmosfery; projektuje i
przeprowadza doświadczenie pozwalające otrzymać oraz wykryć tlenek węgla(IV) (np. w
powietrzu wydychanym z płuc); pisze równania reakcji otrzymywania tlenku węgla(IV)
(reakcja spalania węgla w tlenie, spalanie węglowodorów, rozkład węglanów, reakcja
węglanu wapnia z kwasem solnym);
4) projektuje i przeprowadza doświadczenie polegające na otrzymaniu wodoru oraz bada
wybrane jego właściwości fizyczne i chemiczne; odczytuje z różnych źródeł (układu
okresowego pierwiastków, zasobów cyfrowych) informacje dotyczące właściwości tego
pierwiastka i jego zastosowań; pisze równania reakcji otrzymywania wodoru oraz
równania reakcji wodoru z niemetalami; opisuje właściwości fizyczne oraz zastosowania
wybranych wodorków niemetali (amoniaku, chlorowodoru, siarkowodoru);
5) projektuje i przeprowadza doświadczenie potwierdzające, że powietrze jest mieszaniną;
opisuje skład i właściwości powietrza;
6) opisuje właściwości fizyczne gazów szlachetnych; wyszukuje, porównuje i prezentuje
informacje o zastosowaniach gazów szlachetnych;
7) wyszukuje, porządkuje, porównuje i prezentuje informacje o źródłach, rodzajach
i skutkach zanieczyszczeń powietrza, oraz o sposobach postępowania pozwalających
chronić powietrze przed zanieczyszczeniami.

V. Woda i roztwory wodne.

Uczeń:
1) opisuje budowę cząsteczki wody; podaje przykłady substancji, które nie rozpuszczają się
w wodzie, oraz przykłady substancji, które rozpuszczają się w wodzie, tworząc roztwory
właściwe; podaje przykłady substancji, które z wodą tworzą koloidy i zawiesiny;
2) projektuje i przeprowadza doświadczenia dotyczące rozpuszczalności różnych substancji
w wodzie; wyszukuje, porządkuje, porównuje i prezentuje informacje na temat składu
mineralnego wody z różnych ujęć (woda wodociągowa, wody mineralne, woda morska,
wody powierzchniowe);
3) projektuje i przeprowadza doświadczenia wykazujące wpływ różnych czynników na
szybkość rozpuszczania substancji stałych w wodzie;
4) stosuje pojęcia: rozpuszczalność, roztwór nasycony, roztwór nienasycony;
5) odczytuje rozpuszczalność substancji z tabeli rozpuszczalności lub z wykresu
rozpuszczalności; oblicza masę substancji, którą można rozpuścić w określonej ilości
wody w podanej temperaturze;
6) wykonuje proste obliczenia z zastosowaniem pojęć: rozpuszczalność, stężenie
procentowe, masa substancji, masa rozpuszczalnika, masa roztworu, gęstość roztworu
(z wykorzystaniem tabeli rozpuszczalności lub wykresu rozpuszczalności).

VI. Wodorotlenki i kwasy.

Uczeń:
1) rozpoznaje wzory wodorotlenków i kwasów; zapisuje wzory sumaryczne wodorotlenków:
NaOH, KOH, Ca(OH)2, Al(OH)3, Cu(OH)2, i kwasów: HCl, H2S, HNO3, H2SO3, H2SO4,
H2CO3, H3PO4, oraz podaje ich nazwy;
2) projektuje i przeprowadza doświadczenia, w wyniku których można otrzymać
wodorotlenek (rozpuszczalny i trudno rozpuszczalny w wodzie), kwas beztlenowy i
tlenowy (NaOH, Ca(OH)2, Cu(OH)2, HCl, H3PO4); zapisuje odpowiednie równania
reakcji w formie cząsteczkowej;
3) wyszukuje, porządkuje, porównuje i prezentuje informacje o właściwościach i
wynikających z nich zastosowań niektórych wodorotlenków i kwasów (np. NaOH,
Ca(OH)2, HCl, H2SO4);
4) wyjaśnia, na czym polega dysocjacja elektrolityczna zasad i kwasów; definiuje pojęcia:
elektrolit i nieelektrolit; zapisuje równania dysocjacji elektrolitycznej zasad i kwasów (w
formie stopniowej dla H2S, H2CO3); definiuje kwasy i zasady w odniesieniu do zmiany
odczynu roztworu; rozróżnia pojęcia zasady (jako substancji zwiększającej stężenie jonów
OH–i zmniejszającej stężenie jonów wodorowych) i wodorotlenku;

5) wskazuje na zastosowania wskaźników: fenoloftaleiny, oranżu metylowego,
uniwersalnego papierka wskaźnikowego; rozróżnia doświadczalnie roztwory kwasów i
wodorotlenków za pomocą wskaźników;
6) określa odczyn roztworu (kwasowy, zasadowy, obojętny);
7) posługuje się skalą pH; interpretuje wartość pH w ujęciu jakościowym (odczyn kwasowy,
zasadowy, obojętny); przeprowadza doświadczenie, które pozwoli zbadać pH produktów
występujących w życiu codziennym człowieka (np. żywności, środków czystości);
8) wyszukuje, porządkuje, porównuje i prezentuje informacje o powstawaniu i skutkach
kwaśnych opadów oraz o sposobach ograniczających ich powstawanie.

VII. Sole.

Uczeń:
1) projektuje i przeprowadza doświadczenie oraz wyjaśnia przebieg reakcji zobojętniania
(HCl + NaOH); pisze równania reakcji zobojętniania w formie cząsteczkowej i jonowej;
2) tworzy i zapisuje wzory sumaryczne soli: chlorków, siarczków, azotanów(V),
siarczanów(IV), siarczanów(VI), węglanów, fosforanów(V) (ortofosforanów(V)); tworzy
nazwy soli na podstawie wzorów; tworzy i zapisuje wzory sumaryczne soli na podstawie
nazw;
3) pisze równania reakcji otrzymywania soli (kwas + wodorotlenek, kwas + tlenek metalu,
kwas + metal (Na, K, Ca, Mg), wodorotlenek (NaOH, KOH, Ca(OH)2) + tlenek niemetalu)
w formie cząsteczkowej;
4) pisze równania dysocjacji elektrolitycznej soli rozpuszczalnych w wodzie;
5) projektuje i przeprowadza doświadczenie pozwalające otrzymywać substancje trudno
rozpuszczalne (sole i wodorotlenki) w reakcjach strąceniowych, pisze odpowiednie
równania reakcji w formie cząsteczkowej i jonowej; na podstawie tablicy
rozpuszczalności soli i wodorotlenków przewiduje wynik reakcji strąceniowej;
6) wyszukuje, porządkuje, porównuje i prezentuje informacje o zastosowaniach
najważniejszych soli: chlorków, węglanów, azotanów(V), siarczanów(VI)
i fosforanów(V) (ortofosforanów(V)).

VIII. Związki węgla z wodorem – węglowodory.

Uczeń:
1) definiuje pojęcia: węglowodory nasycone (alkany) i nienasycone (alkeny, alkiny);
2) tworzy wzór ogólny szeregu homologicznego alkanów (na podstawie wzorów kolejnych
alkanów) i zapisuje wzór sumaryczny alkanu o podanej liczbie atomów węgla; rysuje

wzory strukturalne i półstrukturalne (grupowe) alkanów o łańcuchach prostych do
czterech atomów węgla w cząsteczce; podaje ich nazwy systematyczne;
3) obserwuje i opisuje właściwości fizyczne alkanów; wskazuje związek między długością
łańcucha węglowego a właściwościami fizycznymi w szeregu alkanów (gęstość,
temperatura topnienia i temperatura wrzenia);
4) obserwuje i opisuje właściwości chemiczne (reakcje spalania) alkanów; pisze równania
reakcji spalania alkanów przy dużym i małym dostępie tlenu; wyszukuje informacje na
temat zastosowań alkanów;
5) tworzy wzory ogólne szeregów homologicznych alkenów i alkinów (na podstawie
wzorów kolejnych alkenów i alkinów); zapisuje wzór sumaryczny alkenu i alkinu
o podanej liczbie atomów węgla; tworzy nazwy alkenów i alkinów na podstawie nazw
odpowiednich alkanów; rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne (grupowe) alkenów
i alkinów o łańcuchach prostych do czterech atomów węgla w cząsteczce;
6) na podstawie obserwacji opisuje właściwości fizyczne i chemiczne (spalanie, przyłączanie
bromu) etenu i etynu; wyszukuje informacje na temat ich zastosowań;

7) zapisuje równanie reakcji polimeryzacji etenu; wyszukuje, porządkuje i prezentuje
informacje o właściwościach i zastosowaniu polietylenu;
8) projektuje i przeprowadza doświadczenie pozwalające odróżnić węglowodory nasycone
od nienasyconych;
9) wyszukuje, porządkuje i prezentuje informacje o naturalnych źródłach węglowodorów
oraz o produktach destylacji ropy naftowej i ich zastosowaniach; opisuje konsekwencje
spalania paliw kopalnych dla środowiska, w tym klimatu.

IX. Pochodne węglowodorów.

Uczeń:
1) pisze wzory sumaryczne, rysuje wzory półstrukturalne (grupowe) i strukturalne alkoholi
monohydroksylowych o łańcuchach prostych zawierających do czterech atomów węgla
w cząsteczce; tworzy ich nazwy systematyczne; dzieli alkohole na monoi polihydroksylowe;
2) bada wybrane właściwości fizyczne i chemiczne etanolu; opisuje właściwości
i zastosowania metanolu i etanolu; zapisuje równania reakcji spalania metanolu i etanolu;
opisuje negatywne skutki działania metanolu i etanolu na organizm ludzki;
3) zapisuje wzór sumaryczny i półstrukturalny (grupowy) propano-1,2,3-triolu (glicerolu);
bada jego właściwości fizyczne; wyszukuje, porządkuje i prezentuje informacje na temat
zastosowań glicerolu;

4) podaje przykłady kwasów organicznych występujących w przyrodzie (kwas mrówkowy,
szczawiowy, cytrynowy) i wyszukuje informacje na temat ich zastosowań; rysuje wzory
półstrukturalne (grupowe) i strukturalne kwasów monokarboksylowych o łańcuchach
prostych zawierających do czterech atomów węgla w cząsteczce oraz podaje ich nazwy
zwyczajowe i systematyczne;
5) bada i opisuje wybrane właściwości fizyczne i chemiczne kwasu etanowego (octowego);
pisze w formie cząsteczkowej równania reakcji tego kwasu z wodorotlenkami, tlenkami
metali, metalami; bada odczyn wodnego roztworu kwasu etanowego (octowego); pisze
równanie dysocjacji tego kwasu;
6) zapisuje równania reakcji między kwasami karboksylowymi (metanowym, etanowym)
i alkoholami (metanolem, etanolem); tworzy nazwy systematyczne i zwyczajowe estrów
na podstawie nazw odpowiednich kwasów karboksylowych (metanowego, etanowego)
i alkoholi (metanolu, etanolu); planuje i przeprowadza doświadczenie pozwalające
otrzymać ester o podanej nazwie; wyszukuje informacje o właściwościach estrów
w aspekcie ich zastosowań.

X. Substancje chemiczne o znaczeniu biologicznym.

Uczeń:
1) podaje nazwy i rysuje wzory półstrukturalne (grupowe) długołańcuchowych kwasów
monokarboksylowych (kwasów tłuszczowych) nasyconych (palmitynowego,
stearynowego) i nienasyconego (oleinowego);
2) opisuje wybrane właściwości fizyczne i chemiczne długołańcuchowych kwasów
monokarboksylowych; projektuje i przeprowadza doświadczenie, które pozwoli odróżnić
kwas oleinowy od palmitynowego lub stearynowego;
3) wyszukuje, porządkuje, porównuje i prezentuje informacje o budowie tłuszczów (jako
estrów glicerolu i kwasów tłuszczowych), ich klasyfikacji pod względem pochodzenia,
stanu skupienia i charakteru chemicznego oraz o wybranych właściwościach fizycznych,
znaczeniu i zastosowaniu tłuszczów; projektuje i przeprowadza doświadczenie
pozwalające odróżnić tłuszcz nienasycony od nasyconego;
4) opisuje budowę i wybrane właściwości fizyczne i chemiczne aminokwasów na
przykładzie kwasu aminooctowego (glicyny); pisze równanie reakcji kondensacji dwóch
cząsteczek glicyny;
5) wymienia pierwiastki, których atomy wchodzą w skład cząsteczek białek; wyszukuje,
porządkuje, porównuje i prezentuje informacje o budowie i właściwościach fizycznych
oraz znaczeniu i zastosowaniu białek;

6) bada zachowanie się białka pod wpływem ogrzewania, etanolu, kwasów i zasad, soli
metali ciężkich (CuSO4) i chlorku sodu; opisuje różnice w przebiegu denaturacji
i koagulacji białek; wymienia czynniki, które wywołują te procesy; projektuje
i przeprowadza doświadczenia pozwalające potwierdzić obecność białka za pomocą
stężonego roztworu kwasu azotowego(V) w różnych produktach spożywczych;
7) wymienia pierwiastki, których atomy wchodzą w skład cząsteczek cukrów
(węglowodanów); wyszukuje, porządkuje, porównuje i prezentuje informacje
o budowie cukrów (glukozy, fruktozy, sacharozy, skrobi i celulozy), ich klasyfikacji oraz
o wybranych właściwościach fizycznych, znaczeniu i zastosowaniu cukrów;
8) projektuje i przeprowadza doświadczenia pozwalające wykryć obecność skrobi za
pomocą roztworu jodu (w wodnym roztworze KI) w różnych produktach spożywczych.