Podstawa programowa przedmiotu przyroda

PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU PRZYRODA

 

II etap edukacyjny: klasa IV

 

Cele kształcenia – wymagania ogólne

 

1. Wiedza.
   1. Opanowanie podstawowego słownictwa przyrodniczego (biologicznego, geograficznego, z elementami słownictwa fizycznego i chemicznego).

 

1. 2. Poznanie różnych sposobów prowadzenia obserwacji i orientacji w terenie.

 

1. 3. Poznanie planów i map jako źródeł informacji geograficznych.
   4. Poznanie układów budujących organizm człowieka (kostny, oddechowy, pokarmowy, krwionośny, rozrodczy, nerwowy).

 

1. 5. Poznanie przyrodniczych i antropogenicznych składników środowiska, rozumienie prostych zależności między tymi składnikami.

 

1. 6. Poznanie cech i zmian krajobrazu w najbliższej okolicy szkoły.

 

2. Umiejętności i stosowanie wiedzy w praktyce.
   1. Prowadzenie obserwacji i pomiarów w terenie w tym korzystanie z różnych pomocy: planu, mapy, lupy, kompasu, taśmy mierniczej, lornetki itp.

 

1. 2. Wykonywanie obserwacji i doświadczeń zgodnie z instrukcją (słowną, tekstową i graficzną), właściwe ich dokumentowanie i prezentowanie wyników.

 

1. 3. Analizowanie, dokonywanie opisu, porównywanie, klasyfikowanie, korzystanie z różnych źródeł informacji (np. własnych obserwacji, badań, doświadczeń, tekstów, map, tabel, fotografii, filmów, technologii informacyjno-komunikacyjnych).

 

1. 4. Wykorzystanie zdobytej wiedzy o budowie, higienie własnego organizmu w codziennym życiu.

 

1. 5. Stosowanie zasad dbałości o własne zdrowie, w tym zapobieganie chorobom.

 

1. 6. Wskazywanie przystosowań organizmów do środowiska życia i zdobywania pokarmu.

 

1. 7. Dostrzeganie zależności występujących między poszczególnymi składnikami środowiska przyrodniczego, jak również między składnikami środowiska a działalnością człowieka.

 

3. Kształtowanie postaw – wychowanie.
   1. Uważne obserwowanie zjawisk przyrodniczych, dokładne i skrupulatne przeprowadzenie doświadczeń, posługiwanie się instrukcją przy wykonywaniu pomiarów i doświadczeń, sporządzanie notatek i opracowywanie wyników.

 

1. 2. Dostrzeganie wielostronnej wartości przyrody w integralnym rozwoju człowieka.

 

1. 3. Właściwe reagowanie na niebezpieczeństwa zagrażające życiu i zdrowiu.

 

1. 4. Doskonalenie umiejętności dbałości o własne ciało jak i najbliższe otoczenie.

 

1. 5. Rozwijanie wrażliwości na wszelkie przejawy życia.
   6. Doskonalenie umiejętności w zakresie komunikowania się, współpracy i działania oraz pełnienia roli lidera w zespole.

 

1. 7. Przyjmowanie postaw współodpowiedzialności za stan środowiska przyrodniczego przez:

 

1. 1. 1. właściwe zachowania w środowisku przyrodniczym,

 

1. 1. 2. współodpowiedzialność za stan najbliższej okolicy,

 

1. 1. 3. działania na rzecz środowiska lokalnego,

 

1. 1. 4. wrażliwość na piękno natury, a także ładu i estetyki zagospodarowania najbliższej okolicy,

 

1. 1. 5. świadome działania na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego i ochrony przyrody.

 

Treści kształcenia – wymagania szczegółowe

 

1. Sposoby poznawania przyrody. Uczeń:
   1. opisuje sposoby poznawania przyrody, podaje różnice między eksperymentem doświadczeniem a obserwacją;

 

1. 2. podaje nazwy przyrządów stosowanych w poznawaniu przyrody, określa ich przeznaczenie (lupa, kompas, taśma miernicza);

 

1. 3. podaje przykłady wykorzystania zmysłów do prowadzenia obserwacji przyrodniczych;

 

1. 4. stosuje zasady bezpieczeństwa podczas obserwacji i doświadczeń przyrodniczych;

 

1. 5. wymienia różne źródła wiedzy o przyrodzie;

 

1. 6. korzysta z różnych źródeł wiedzy o przyrodzie.

 

2. Orientacja w terenie. Uczeń:
   1. opisuje przebieg linii widnokręgu, wymienia nazwy kierunków głównych;

 

1. 2. wyznacza kierunki główne za pomocą kompasu oraz kierunek północny za pomocą gnomonu i wskazuje je w terenie;
   3. podaje różnice między planem a mapą;

 

1. 4. rysuje plan różnych przedmiotów;

 

1. 5. wykonuje i opisuje szkic okolicy szkoły;

 

1. 6. odczytuje informacje z planu i mapy, posługując się legendą;

 

1. 7. wskazuje na planie i mapie miejsce obserwacji i obiekty w najbliższym otoczeniu szkoły;

 

1. 8. korzysta z planu i mapy wielkoskalowej podczas planowania wycieczki;

 

1. 9. wyjaśnia zależność między wysokością Słońca a długością i kierunkiem cienia;

 

1. 10. opisuje zmiany w położeniu Słońca nad widnokręgiem w ciągu doby i w ciągu roku;

 

1. 11. wskazuje w terenie oraz na schemacie (lub horyzontarium) miejsca wschodu, zachodu i górowania Słońca w ciągu dnia i w różnych porach roku;

 

III.  Pogoda, składniki pogody, obserwacje pogody. Uczeń:

1. 1. wymienia składniki pogody i podaje nazwy przyrządów służących do ich pomiaru (temperatura powietrza, zachmurzenie, opady i osady atmosferyczne, ciśnienie atmosferyczne, kierunek wiatru);

 

1. 2. odczytuje wartości pomiaru składników pogody, stosując właściwe jednostki;

 

1. 3. prowadzi obserwacje składników pogody, zapisuje i analizuje ich wyniki oraz dostrzega zależności;

 

1. 4. podaje przykłady opadów i osadów atmosferycznych oraz wskazuje ich stan skupienia;

 

1. 5. podaje przykłady zastosowania termometru w różnych sytuacjach życia co-dziennego;

 

1. 6. nazywa zjawiska pogodowe: burza, tęcza, deszcze nawalne, huragan, zawieja śnieżna i opisuje ich następstwa;

 

1. 7. opisuje zasady bezpiecznego zachowania się podczas występowania nie-bezpiecznych zjawisk pogodowych (burzy, huraganu, zamieci śnieżnej).
   8. opisuje i porównuje cechy pogody w różnych porach roku.

 

IV.  Ja i moje ciało. Uczeń:

1. 1. wymienia układy budujące organizm człowieka: układ kostny, oddechowy, pokarmowy, krwionośny, rozrodczy, nerwowy i podaje ich podstawowe funkcje;

 

1. 2. wskazuje na planszy, modelu i własnym ciele układy budujące organizm człowieka oraz narządy zmysłów;

 

1. 3. opisuje zmiany zachodzące w organizmach podczas dojrzewania płciowego;

 

1. 4. wymienia podstawowe zasady ochrony zmysłów wzroku i słuchu;

 

1. 5. bada współdziałanie zmysłu smaku i węchu;

 

1. 6. opisuje podstawowe zasady dbałości o ciało i otoczenie.

 

5. Ja i moje otoczenie. Uczeń:
   1. proponuje rodzaje wypoczynku i określa zasady bezpieczeństwa z nimi związane;

 

1. 2. opisuje drogi wnikania czynników chorobotwórczych do organizmu człowieka, opisuje sposoby zapobiegania chorobom;

 

1. 3. podaje przykłady przedmiotów wykonanych z substancji sprężystych, kruchych i plastycznych i uzasadnia ich zastosowanie w przedmiotach codziennego użytku;

 

4. interpretuje oznaczenia substancji szkodliwych dla zdrowia: drażniących, trujących, żrących i wybuchowych;

 

5. podaje zasady zachowania się i udzielania pierwszej pomocy w wypadku ugryzienia, użądlenia, oraz spożycia lub kontaktu z roślinami trującymi;

 

6. rozpoznaje rośliny trujące oraz zwierzęta jadowite i inne stanowiące zagrożenie dla życia i zdrowia;

 

7. prezentuje podstawowe zasady opatrywania uszkodzeń skóry;

 

8. wyjaśnia, co to są uzależnienia, podaje ich przykłady i opisuje konsekwencje; uzasadnia, dlaczego nie należy przyjmować używek i środków energetyzujących oraz zbyt długo korzystać z telefonów komórkowych;
9. odszukuje na opakowaniach oznaczenia substancji szkodliwych dla zdrowia: drażniących, trujących, żrących i wybuchowych i wyjaśnia ich znaczenie;
10. opisuje zasady zdrowego stylu życia (w tym zdrowego odżywiania się).

 

VI. Środowisko przyrodnicze najbliższej okolicy. Uczeń:

1. rozpoznaje składniki przyrody ożywionej i nieożywionej w najbliższej okolicy szkoły;

 

2. rozpoznaje główne formy ukształtowania powierzchni w najbliższej okolicy szkoły i miejsca zamieszkania;

 

3. tworzy model pagórka i doliny rzecznej oraz wskazuje ich elementy;

 

4. rozpoznaje skały występujące w okolicy swojego miejsca zamieszkania;

 

5. rozróżnia wody stojące i płynące, podaje ich nazwy oraz wskazuje naturalne i sztuczne zbiorniki wodne;

 

6. wymienia i opisuje czynniki warunkujące życie na lądzie oraz przystosowania organizmów do życia;

 

7. rozpoznaje i nazywa pospolite organizmy występujące w najbliższej okolicy szkoły;

 

8. podaje nazwy warstw lasu, porównuje warunki abiotyczne w nich panują-ce; rozpoznaje podstawowe gatunki roślin i zwierząt żyjących w lesie oraz przyporządkowuje je do odpowiednich warstw lasu; wymienia zasady
   właściwego zachowania się w lesie;

 

9. odróżnia organizmy samożywne i cudzożywne, podaje podstawowe różnice w sposobie ich odżywiania się, wskazuje przystosowania w budowie organizmów do zdobywania pokarmu;

 

10. rozpoznaje pospolite grzyby jadalne i trujące, opisuje znaczenie grzybów w przyrodzie i życiu człowieka;

 

11. obserwuje i podaje nazwy typowych organizmów łąki i pola uprawnego, podaje ich znaczenie dla człowieka;

 

12. określa warunki życia w wodzie (nasłonecznienie, zawartość tlenu, opór wody) i wskazuje przystosowania organizmów (np. ryby) do środowiska życia;
13. rozpoznaje i nazywa organizmy żyjące w wodzie.

VII. Środowisko antropogeniczne i krajobraz najbliższej okolicy szkoły. Uczeń:

1. wskazuje w terenie składniki środowiska antropogenicznego w najbliższej okolicy;

 

2. rozpoznaje w terenie i nazywa składniki środowiska antropogenicznego i określa ich funkcje;

 

3. określa zależności między składnikami środowiskami przyrodniczego i antropogenicznego;

 

4. charakteryzuje współczesny krajobraz najbliższej okolicy;

 

5. opisuje dawny krajobraz najbliższej okolicy, np. na podstawie opowiadań rodzinnych, starych fotografii;

 

6. ocenia zmiany zagospodarowania terenu wpływające na wygląd krajobrazu najbliższej okolicy;

 

7. wyjaśnia pochodzenie nazwy własnej miejscowości;

 

8. wskazuje miejsca występowania obszarów chronionych, pomników przy-rody, obiektów zabytkowych w najbliższej okolicy, uzasadnia potrzebę ich ochrony;

 

9. ocenia krajobraz pod względem jego piękna oraz dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego „małej ojczyzny”.

 

 

 

Warunki i sposób realizacji

 

Treści kształcenia i wymagań szczegółowych podzielono na 7 działów tematycznych. Dobór treści został wybrany tak, aby uczeń, prowadząc obserwacje, poznał środowisko najbliższej okolicy oraz kształtował umiejętność dostrzegania zjawisk i procesów zachodzących w przyrodzie. Poznał także podstawową budowę własnego organizmu i utrwalił nawyki związane z higieną własnego ciała i otoczenia, unikał uzależnień i zagrożeń ze strony używek, a także niebezpiecznych organizmów. Pozwoli mu to na podejmowanie właściwych decyzji w życiu codziennym. Nauczyciel, biorąc pod uwagę etap rozwoju poznawczego ucznia, powinien tworzyć warunki do doskonalenia jego umiejętności obserwacji. Powinny to być zarówno klasyczne metody, jak obserwacja w terenie czy obserwacja pośrednia w sali lekcyjnej przy wykorzystaniu obrazów realistycznych i symbolicznych, w tym szczególnie map, plansz anatomicznych, rysunków i schematów, jak i metody aktywizujące z wykorzystaniem komputera, jego oprogramowania i dostępnych (lokalnie jak i w sieci) zasobów elektronicznych (słowniki, encyklopedie, programy multimedialne, w tym programy edukacyjne), zajęcia z tablicą interaktywną, filmy i gry dydaktyczne. Nauczyciel powinien także czuwać nad właściwym stosowaniem pojęć oraz dbałością o język, który na tym etapie rozwoju winien stać się dla ucznia sprawnym narzędziem komunikacji. Nauczyciel przyrody powinien w programie nauczania zaplanować zajęcia terenowe, a także uwzględnić czas na obserwacje i doświadczenia. Dzięki takim działaniom zostaną osiągnięte założone w podstawie wymagania ogólne.

 

Na zajęciach terenowych, proponuje się następujące działania praktyczne:

1. wyznaczanie kierunków głównych za pomocą kompasu, oraz drogi Słońca nad widnokręgiem, wskazywanie momentu górowania Słońca;

 

2. pomiary składników pogody (pomiar temperatury powietrza; wyznaczenie kierunku wiatru) i dokumentowanie przeprowadzonych obserwacji, np. w dzienniku pogody;

 

3. wykonanie szkicu, np. terenu wokół szkoły, czytanie mapy, orientacja mapy w terenie;

 

4. wycieczka, np. na pole, łąkę, do lasu lub parku, rozpoznawanie pospolitych gatunków roślin i zwierząt; obserwacja organizmów samożywnych i cudzożywnych, wskazywanie przystosowań w budowie organizmów do zdobywania  pokarmu; obserwacja warstw lasu i rozpoznawanie tworzących je roślin;
5. obserwacje cieku wodnego lub linii brzegowej jeziora; rozpoznawanie i nazywanie pospolitych organizmów żyjących w wodzie; obserwacja przystosowań roślin i zwierząt do życia w wodzie; rozpoznawanie (w miarę możliwości w terenie, w ogrodzie zoologicznym, ogrodzie botanicznym), grzybów i roślin trujących oraz zwierząt jadowitych i innych stanowiących zagrożenie dla życia i zdrowia.